اختلال سایکوسوماتیک چیست و به چه علت رخ میدهد؟

تابه‌حال چند بار داستان فردی را شنیده‌اید که براثر ابتلا به بیماری سخت، خودکشی کرده است؟ حتماً با انسان‌هایی که افسردگی و مشکلاتی مثل وسواس، سلامت جسم آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است نیز روبرو شده‌اید. اختلال سایکوسوماتیک که به آن اختلال روان‌تنی نیز گفته می‌شود، اختلالی است که در آن ذهن و جسم فرد آن‌قدر بر هم تأثیرگذار هستند که کوچک‌ترین تنش‌های روانی بر عملکرد فیزیولوژیک بدن تأثیر خواهد گذاشت.

جسم و روان شاید در ظاهر دو واژه جدا از هم باشند. اما این دو مکمل هم هستند و وجود هر مشکلی در روان، جسم را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. همان‌طور که ابتلا به بیماری‌های سخت و طاقت‌فرسا، آسودگی را از روان فرد خواهد گرفت. در این متن به توضیح چیستی و چگونگی اتفاق افتادن این نوع اختلالات خواهیم پرداخت.

اختلال سایکوسوماتیک و دلیل به‌وجودآمدن آن

تا به امروز دلیل قطعی و مشخصی برای اختلال سایکوسوماتیک بیان نشده است. اما به‌هرحال فعالیت بیش از حد تکانه‌های عصبی و ارسال مداوم پیام بیماری به مغز باعث می‌شود آدرنالین بیشتری در خون ترشح شده و همین موضوع باعث افزایش تپش قلب و اضطراب بیش از حد و غیرطبیعی از بیماری خواهد شد. در ادامه این قسمت به دلایلی که تابه‌حال برای این مشکل عنوان شده‌اند خواهیم پرداخت.

• وراثت: همان‌طور که می‌دانید برخی از اختلالات روانی در ژنتیک فرد ریشه دارند و عامل وراثت یا بیان‌های خاص در ژنتیک فرد ممکن است چنین اختلالی را به وجود بیاورد؛
• استرس مداوم: ممکن است پیشامد یا حادثه تلخی در زندگی فرد، سلامت و زندگی او را به خطر انداخته باشد. در نتیجه از دلایل این اختلال می‌توان به تروما اشاره کرد. تروما اضطراب و استرس مداوم و شدیدی را در فرد به وجود می‌آورد؛
• احساسات: احساس ضعف، گناه، آسیب‌پذیری، حس افسردگی، عدم امنیت، ترس و وحشت و … از جمله احساساتی هستند که اگر در فرد نهادینه شوند، باعث به‌وجودآمدن چنین اختلالاتی نیز خواهند شد؛
• شرایط محیطی و خانوادگی: نوع شرایط محیطی که فرد در آن زندگی می‌کند و خانواده‌ای که در آن پرورش یافته است، یکی از دلایل ایجاد چنین اختلالی محسوب می‌شود. نوع برخورد خانواده و والدین در سلامت جسم و روان فرد، اهمیت دارد؛
• شرایط جسمانی و فیزیولوژیک: وجود مشکلاتی در زمینه تعادل هورمونی بدن، تغییر یا مشکل در متابولیسم گلوکز، بالا بودن و پایین بودن اسیدآمینه‌های خون، کم‌خونی‌های شدید و… با ایجاد اختلال در اعصاب فرد، ممکن است از عوامل تأثیرگذار بر تشکیل و تشدید این اختلال باشند؛

این علل، مهم‌ترین عوامل در به‌وجودآمدن این اختلالات هستند و معمولاً متخصصین برای ریشه‌یابی چنین مشکلاتی، سوابق فرد را در زمینه‌های عنوان شده بررسی می‌کنند.

تأثیر استرس و اضطراب بر این اختلال

در وهله اول باید این را در نظر بگیریم که داشتن استرس و اضطراب به‌تنهایی با بالابردن سطح فشار و قند خون، ایجاد سردرد و … باعث به‌وجودآمدن بیماری‌های جسمی می‌شود. در نهایت این بیماری‌های جسمی نیز این استرس اولیه را افزایش می‌دهند و احتمالاً خودتان می‌توانید نتیجه را تصور کنید. به همین دلیل برای کاهش تأثیرات مخرب اختلال سایکوسوماتیک بهتر است بر استرس و اضطراب فرد کنترل صورت گیرد.

انواع حالت‌های اختلالات روان‌تنی

این اختلال معمولاً بر اساس تأثیراتی که بر فرد می‌گذارد و میزان شدت، به سه دسته کلی تقسیم می‌شود. این دسته‌بندی شامل:

1. دسته اول، بیمارانی هستند که به شکل هم‌زمان بیماری‌های جسمی و روحی را تجربه می‌کنند و این موضوع، کنار آمدن آن‌ها با این مشکلات را سخت و پیچیده می‌کنند.
2. دسته دوم، افرادی را شامل می‌شود که به دلیل بیماری جسمی باید درمان را تجربه کنند. شرایط درمان این افراد باعث به‌وجودآمدن استرس و دغدغه‌های ذهنی شده است.
3. نوع سوم افراد که به اختلال آن‌ها اختلال سوماتروفرم نیز اطلاق می‌شود، پس از ابتلا به بیماری‌های جسمی مثل سرطان، دچار اضطراب و افسردگی می‌شوند. در این وضعیت فرد ممکن است هم‌زمان به چند بیماری جسمانی یا روانی مبتلا شود.

در هر سه مورد این افراد اختلالات آزاردهنده خواهند بود. اما طبیعتاً اختلال سوماتوفروم شدیدترین حالت این اختلال در نظر گرفته می‌شود.

عوارض جسمی اختلال سایکوسوماتیک

همان‌طور که اشاره کردیم اختلال سوماتوفروم به حادترین وضعیت این بیماری اطلاق می‌شود. در این وضعیت مشکلات شدیدی برای جسم و روان فرد به وجود می‌آید. برای مثال:

• هیپوکندریازیس: در این وضعیت، فرد هر مشکل جزئی که در سلامت جسمی‌اش اتفاق می‌افتد را به یک بیماری وحشتناک مرتبط می‌داند. برای مثال: یک لک یا جوش پوستی را سرطان پوستی می‌داند یا یک درد ساده معده را سرطان معده تلقی می‌کند.
• اختلال تبدیل: این اختلال بدین معناست که فرد پس از بررسی‌های پزشکی در سلامت کامل از لحاظ جسمی به سر می‌برد اما علائمی مانند تشنج را که از تأثیرات فشار عصبی است، تجربه می‌کند.
• اختلال سوماتیک: ممکن است براثر استرس و اضطراب از بیماری، فرد سردرد، حالت تهوع یا اسهال را تجربه کند که این علائم مربوط به مشکل جسمی خاص یا بیماری نیستند.
• اختلال بدشکلی بدنی: فرد از مشکلاتی که در ظاهر خود پیدا می‌کند، دچار استرس می‌شود. برای مثال با مشاهده چاقی در برخی از نقاط بدن، دست از غذا خوردن برمی‌دارد و این مسئله ممکن است اختلالات خوردن با بی‌اشتهایی بیمارگونه را در فرد به وجود بیاورد.
• اختلال درد: در این موارد ممکن است فرد بدون هیچ‌گونه مشکل جسمی، دردهای شدیدی را در نواحی مختلف بدن مانند سردردهای شدید، کمردرد و … را احساس کند.
• و غیره

این مشکلات و اختلال‌ها برای فردی با جسم سالم، اما مبتلا به اختلال سایکوسوماتیک به وجود می‌آیند.

چه موقع اختلال روان‌تنی خطرساز می‌شود؟

ممکن است این ترس از بیماری یا توهم ابتلا به بیماری، با استرس ایجاد شده بر سلامت جسم فرد تأثیر بگذارد و خطرساز شود.

• سرطان: یکی از علل اصلی به‌وجودآمدن و گسترش تکثیر سلول‌های سرطانی، استرس و اضطراب است. استرس با تأثیر بر تومورها و سلول‌های سرطانی تکثیر آن‌ها را افزایش داده و در نتیجه سرطان را وخیم‌تر خواهد کرد؛
• فشارخون: همان‌طور که ممکن است بدانید، فشارخون در اثر فشارهای عصبی و استرس بالا می‌رود. اگر این اضطراب و استرس مدت‌زمان زیادی طول بکشند و در فرد تکرار شوند، باعث ثابت شدن فشارخون در رنج بیش از حد نرمال شده و مشکلات ناشی از این اتفاق را به همراه خواهند آورد؛
• دیابت: استرس برای بیماران دیابت نوع ۲ مانند سم عمل می‌کند. این عامل با تأثیر گذاشتن بر فرد دیابتی یا دارای فشارخون، سلامت او را به خطر خواهد انداخت؛
• مشکلات تنفسی: عواطف و هیجانات معمولاً به شکل مستقیم بر تنفس افراد تأثیرگذار هستند. این تأثیر با استرس و اضطراب به بیشترین حد ممکن رسیده و باعث تثبیت مشکلات تنفسی در بعضی از افراد فرد خواهد شد؛
• مشکلات گوارشی: استرس و اضطراب، احتمال ابتلا به معده دردهای عصبی و زخم معده را تا حد بسیار زیادی افزایش می‌دهند؛
• مشکلات قلبی: مطالعات نشان می‌دهند که برخی بیماری‌های قلبی نظیر بیماری‌های دریچه و عروق کرونر با مشکلات روانی از قبیل اضطراب، استرس و افسردگی ارتباطی تنگاتنگ دارند؛
• و غیره.

برای جلوگیری از ابتلا به چنین مشکلاتی بهتر است اختلال سوماتوفرم در مراحل اولیه ایجاد، درمان شوند.

نشانه‌های تشخیص اختلال سایکوسوماتیک

برای تشخیص این‌که آیا به اختلال سایکوسوماتیک مبتلا هستید یا خیر، علائم جسمی‌ای وجود دارند که معمولاً پس از این‌که شما به بیماری هرچند ساده‌ای فکر کنید، ممکن است برای شما اتفاق بیفتند.

• تپش قلب؛
• احساس دل‌شوره، دل‌پیچه یا حالت تهوع؛
• رنگ‌پریدگی؛
• عرق کردن کف دست‌ها؛
• و غیره.

جالب است بدانید که گزارش این علائم معمولاً در زن‌ها و مردها متفاوت هستند. همچنین افراد در شرایط سنی متفاوت، علائم متفاوتی را نیز از خود نشان می‌دهند. برای مثال ممکن است نوجوانان تحت تأثیر شیفت‌های هورمونی و افسردگی به چنین علائمی مبتلا شوند. ممکن است افراد مسن در اثر انزوا و اندوه یا احساس نیاز به دیده‌شدن علائم اضطراب بیماری را بروز دهند.

راه درمان اختلال سایکوسوماتیک

اشاره کردیم که فشارهای روانی دلایل اصلی به‌وجودآمدن این اختلال هستند. در نتیجه برای بهبود این مشکل، باید افسردگی، استرس و اضطراب و … خود را تحت‌نظر نظر روان‌درمانگر کنترل کنید. با کاهش این موارد، بیماری‌های جسمی که براثر فشار روانی به وجود آمده بودند از بین می‌روند. در غیر این صورت لازم است پس از روان‌درمانی یا هم‌زمان با آن، به درمان بیماری‌های جسمی به وجود آمده نیز بپردازید.

ضمناً سعی کنید هرگز علائمی که در جسم خود مشاهده می‌کنید را در گوگل سرچ نکنید. زیرا گوگل با نشان‌دادن محتواهایی نامرتبط با آن مشکل، ممکن است بیماری شما را چندین برابر حادتر از چیزی که هست جلوه دهد و اضطراب شما را تشدید کند.

توجه داشته باشید

در این متن سعی کردیم به‌صورت جامع به علل و علائم اختلال سایکوسوماتیک اشاره کنیم. درصورتی‌که خود یا اطرافیانتان در حال تجربه این علائم هستند بهتر است باتوجه‌به مشکلات ثانویه‌ای که این اختلال ممکن است ایجاد کند، در اولین فرصت برای درمان آن اقدام کنید.