عزت نفس پایین ؛ خودتان را آن‌طور که باید قبول ندارید؟

عزت نفس مقوله بسیار مهمی در زندگی انسان‌هاست. کسی که عزت نفس کافی ندارد یعنی روی خودش حساب نمی‌کند و برای خودش به‌اندازه کافی ارزش قائل نیست. اگر شما هم دچار این احساس هستید که چندان ارزشمند نیستید و خودتان را قبول ندارید یا احساس اضطراب در وجودتان هست و شخصیت خود را بی‌رحمانه نقد می‌کنید، یعنی احتمالا دچار عزت نفس پایین هستید.

روانشناسان معتقدند که ریشه عزت نفس اندک تصورات اشتباه و تحقیرکننده‌ای است که افراد درباره خودشان دارند. قضاوت و نقدکردن بی‌رحمانه و سخت‌گیرانه خود برای همه آدم‌ها پیش می‌آید اما مساله این است که افراد عادی و معمولی سریع متوجه داستان می‌شوند و با خودشان راه می‌آیند اما کسانی که عزت نفس زیادی ندارند، این روند را به‌حدی آزاردهنده ادامه می‌دهند. خوشبختانه روش‌هایی برای مقابله با عزت نفس کم وجود دارد.

پایین‌بودن عزت نفس چگونه است؟

کسانی که عزت نفس پایین دارند با خود فکر می‌کنند که بی‌ارزش و متفاوت از دیگران هستند. پایین‌بودن عزت نفس می‌تواند ریشه در مسائل مختلف داشته باشد. برای مثال، زمانی که یک کودک در خانواده تحقیر می‌شود و مدام این احساس به او تزریق می‌گردد که به‌اندازه کافی باهوش یا لایق نیست، در مدرسه توانایی ابراز توانمندی‌هایش را از دست می‌دهد و اعتماد به نفس اندکی خواهد داشت.

همین موضوع موجبات شکل‌گیری عزت نفس پایین را در او رقم می‌زند و احساس بی‌کفایت‌بودن طوری در بند بندِ وجودش جای می‌گیرد که در مدرسه یا محیط‌های اجتماعی هم نمی‌تواند خود را اثبات کند و حتی دیگران از او سواستفاده می‌کنند و با قلدری و تمسخر آزارش می‌دهند. عزت نفس جنسی یکی از مهمترین مقوله های عزت نفس می باشد که بی توجهی به آن تاثیر زیادی در رضایت زناشویی و زندگی زوجین دارد.

چه باید کرد؟

یکی از روش‌های مفیدی که می‌تواند به افراد در راستای ارتقای عزت نفس اندک کمک کند، تغییر افکار منفی نسبت به خود است. چطور؟ این افراد می‌توانند ویژگی‌های منفی و نقدهایی را که درباره خودشان در ذهن مطرح می‌کنند به جای یک حکم کلی به یک نظر و ایده بدل کنند. یعنی چه؟‌ یعنی به‌جای اینکه ناکامی و ویژگی‌های ضعیف خود را ویژگی قطعی و نهایی در خود بدانند، به این درک برسند که هر کس ویژگی‌هایی دارد و در موقعیت‌های مختلف ممکن است که این ویژگی‌ها به شکل‌های مختلفی ظهور کنند. پس اگر دریک موقعیت، ناکام ظاهر شده‌اند، این ضعف همیشگی نیست و شاید در زمان‌های دیگر رفتار و واکنش‌های‌شان طور دیگری باشد.

به‌عبارت ساده‌تر، عیب و ایرادی که فرد در موقعیتی در رفتارهایش از خود نشان داده، نباید به عنوان یک ویژگی همیشگی و کلی در او قلمداد شود. با این دید می‌توان دریافت که بیشتر مواقع، نقدهای بی‌رحمانه‌ای که علیه خود مطرح می‌کنیم اصلا ریشه واقعی ندارند و سخت‌گیری بیش از حدی نسبت به خود داریم. برای مقابله با تضعیف روحیه خود باید نداهای درونی منفی را که مدام از ما ایراد می‌گیرند به چالش بکشیم. یعنی نگذاریم که احساسات منفی ناشی از آنها وجودمان را فرابگیرد. با علم به اینکه، نداهای درونی منتقد و منفی‌نگر تمام حقیقت را درباره ما نمی‌گویند، امکان بالابردن عزت نفس هم مقدور می‌شود.

عزت نفس پایین چیست؟

به‌طور کلی، عزت نفس یعنی دید و نگاهی که هر فرد نسبت به خودش دارد. زمانی که عزت نفس خوبی دارید یعنی می‌توانید با دیدی درست و مثبت به خودتان نگاه کنید. مثلا با بروز چالش‌های مختلف زندگی پا پس نمی‌کشید و خود را برای تغییر اوضاع توانا می‌بینید. کسانی که عزت نفس مطلوبی دارند، می‌توانند ویژگی‌های مثبتی را در خود کشف کنند. مثلا می‌دانند که دوست خوبی هستند یا هم‌بازی بسیار جذابی برای بچه‌ها به‌شمار می‌روند یا هر چیز دیگری.

اما کسانی که عزت نفس پایین دارند، خود را در هیچ زمینه‌ای به‌اندازه کافی خوب و لایق نمی‌بینند. نگاه آنها به دنیا هم منفی و سیاه است. این دسته از افراد از چالش‌های مختلف می‌هراسند. علت چیست؟ خودشان را به‌اندازه کافی قوی و توانمند نمی‌بینند. افراد با عزت نفس پایین هم با خود گفت‌وگوهایی ذهنی دارند اما نداهای درونی‌شان مدام دست به سرزنش آنها می‌زند و به ویژگی‌هایی منفی در خود اعتراف می‌کنند. مثلا می‌گویند من دوست خوبی نیستم، من پدر خوبی نخواهم شد و… . این گفت‌وگوهای درونی موجبات شکل‌گیری احساساتی نظیر اضطراب، غم و بی‌انگیزگی را در فرد فراهم می‌کند.

نکته بسیار مهمی درباره عزت نفس وجود دارد: هیچ‌یک از ما با عزت نفس پایین به دنیا نمی‌آییم، بلکه تجربیات ما در زندگی‌ است که باعث شکل‌گیری چنین چیزی می‌شود. همه افراد به خود و ویژگی‌های‌شان فکر می‌کنند و اگر نتیجه‌گیری‌شان این باشد که شایسته و باکفایت نیستند، دچار کمبود عزت نفس می‌شوند.

تفکرات افراد با عزت نفس پایین چگونه است؟

افرادی که از عزت نفس بالایی برخوردار نیستند به شکل زیر درباره خود و دنیا می‌اندیشند:

• این افراد خود، توانایی‌ها و آینده‌شان را مدام نقد می‌کنند و منفی می‌بینند.
• آنها نگران این هستند که در شرایط مختلف توانایی برآمدن از پس اوضاع چالش‌برانگیز را دارند یا خیر.
• عزت نفس اندک باعث می‌شود تا فرد احساس بی‌لیاقتی و عدم کفایت داشته باشد.
• بی‌ارزش‌بودن و گفتن جملات منفی به خود از جمله ویژگی‌هایی است که افراد با عزت نفس پایین دارند.

احساسات افراد با عزت نفس اندک چگونه است؟

اگر بخواهیم درباره احساسات افراد با عزت نفس اندک بگوییم، بهتر است به موارد زیر اشاره داشته باشیم:

• منتقدی سخت‌گیر نسبت به خود؛
• کم‌انرژی و بی‌تحرک؛
• غمگین و افسرده؛
• بدون اعتماد به نفس؛
• مأیوس؛
• خسته؛
• مضطرب.

رفتارهای افراد با عزت نفس اندک چگونه است؟

افرادی که دچار عزت نفس پایین هستند، رفتارهایی مشابه ابراز می‌کنند. مثلا:

• از مواجهه با افراد و موقعیت‌های تازه خودداری می‌کنند.
• اگر اشتباهی مرتکب شوند، به‌سادگی خود را نمی‌بخشند.
• مدام خود را نقد می‌کنند و نسبت به خود بسیار سخت‌گیر و بی‌رحم هستند.
• از ورود به بعضی زمینه‌ها خودداری می‌کنند چون می‌ترسند که شکست بخورند.
• برای اینکه خودشان را ابراز کنند، قدم به زمینه‌هایی می‌گذارند که شاید برای‌شان مناسب نباشد و در مسیری اشتباه حرکت می‌کنند.

دلیل شکل‌گیری عزت نفس پایین چیست؟

تجربیات منفی نقش بسیار مهمی در زمینه شکل‌گیری عزت نفس پایین در افراد دارند. از جمله عواملی که می‌تواند موجبات پایین‌آمدن این مقوله را در انسان‌ها شکل بدهد باید به موارد زیر اشاره کرد:

تجربه‌هایی مانند تنبیه در کودکی، نادیده گرفته‌شدن یا سواستفاده از یک فرد در دوران بچگی می‌توانند دلایلی موجه برای شکل‌گیری عزت نفس اندک در او باشند. اگر کودکی دچار چنین تجربه‌هایی شود در ادامه زندگی همیشه این احساس را دارد که مستحق تنبیه و رفتارهای بد است و نمی‌تواند سالم و شاد زندگی کند.

استانداردهای غیراصولی محیط خانواده و جامعه هم می‌تواند باعث شکل‌گیری عزت نفس پایین در افراد شود. برای مثال، زمانی که خانواده بسیار سخت‌گیر است و کودک نمی‌تواند از عهده انتظاراتش برآید یا زمانی که جامعه معیارهایی غیرمعقول برای خوب بودن تعریف می‌کند و افراد از تحقق‌بخشیدن به آن انتظارات بازمی‌مانند هم عزت نفس‌شان پایین می‌آید و افراد فکر می‌کنند که به اندازه کافی خوب نیستند.

متفاوت‌بودن از افرادی که در جمع‌شان زندگی می‌کنید یا دریافت‌نکردن محبت، عشق و ستایش به‌اندازه کافی هم از دیگر دلایلی است که موجب می‌شود عزت نفس افراد کاهش پیدا کند.

چه چیزی باعث می‌شود تا عزت نفس افراد پایین بماند؟

یکی از مباحث مهم در روانشناسی بررسی دلایلی است که باعث می‌شود یک ویژگی نامطلوب در فرد تداوم پیدا کند. از جمله عواملی که موجب می‌شوند عزت نفس یک فرد همیشه پایین بماند:

• نقدکردن مداوم خود: زمانی که مدام از خودتان بد می‌گویید و با خودتان بی‌مهر و سخت‌گیر برخورد می‌کنید، انگیزه‌های مثبت در وجودتان خاموش می‌شوند و نیروهای قوی فلج‌کننده، شما را از رشد بازمی‌دارند.
• داشتن استانداردهای سخت و نامنعطف: اگر فردی برای خود استانداردهای غیرمنعطف تعریف کند، در راه رسیدن به اهدافش و تحقق استانداردهایش در مسیر زندگی ناکام می‌ماند. این شکست‌ها که ناشی از در نظرگرفتن مسیرهای سخت و معیارهای غیرمنعطف به‌وجود می‌آیند، فرد را از درون ضعیف و ضعیف‌تر می‌کنند.
• عادت به منفی‌بافی درباره خود: ما دارای وجهه‌های شخصیتی مختلف هستیم. اما زمانی که عزت نفس‌مان پایین است، همیشه تصویری منفی درباره خودمان در پیش‌فرض مغزمان وجود دارد. چنین تصویری ما را مدام ضعیف می‌کند.

درمان عزت نفس پایین چطور است؟

برای درمان عزت نفس پایین می‌توان دو نوع درمان را لحاظ کرد:

• درمان‌های روانشناسی؛
• درمان‌های دارویی.

درمان‌هایی مانند رفتاردرمانی شناختی در روانشناسی برای بالابردن عزت نفس افراد در نظر گرفته می‌شود. جلسات مشاوره با روانشناسان و درمان‌گرها می‌تواند موجبات بهبود و ارتقای سطح عزت نفس را فراهم می‌کند.

زمانی که عزت نفس پایین با مشکلات دیگری مانند اضطراب و افسردگی همراه است، نیاز به تجویز دارو از سوی روانپزشک هم پیش می‌آید.

روش‌های مقابله فردی با عزت نفس پایین چیست؟

روش‌ها و راه‌کارهای بسیار متنوعی برای فائق‌آمدن بر عزت نفس پایین وجود دارد. فقط باید به عنوان فردی که دچار این موضوع است، تصمیم به تغییر و بهبود بگیرید. مثلا:

• تلاش برای فعال‌کردن نگاه مثبت خود به زندگی و موقعیت‌های مختلف؛
• تغییردادن قوانین و استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای که برای خود در زندگی در نظر می‌گیرید؛
• با خودتان مهربان باشید و مدام ذره‌بینی بزرگ را روی ضعف‌هایتان نچرخانید؛
• نگاه‌تان نسبت به خود را تغییر بدهید و نقاط قوت و مثبت وجودتان را بشناسید.

در آخر

بار دیگر تاکید می‌کنیم که عزت نفس به معنای دید و نگاهی است که هر فرد نسبت به خود دارد. اگر این نگاه منفی باشد و خودتان را به اندازه کافی ارزشمند و لایق نبینید یعنی عزت نفس پایین در زندگی گریبان‌گیرتان شده است. سعی کنید که با تکیه بر نقاط قوتی که دارید و افزودن توانایی‌های مختلف به خود، از دست چنین نگاهی خلاص شوید و زندگی را رهاتر و شادتر تجربه کنید.

آیا شما هم با مشکل عزت نفس روبه‌رو هستید؟‌ چه نگاهی نسبت به خود دارید و چرا فکر می‌کنید که به اندازه کافی لایق و شایسته نیستید؟

برگرفته از:‌ https://www.psychologytools.com